Kağıt Kalem Hazırsa Başlıyoruz: Weberyen Bürokrasi
Günümüzde bürokrasi kavramı, kırtasiyecilik kavramıyla çok iç içe geçmiş bir anlam taşımaya başladıysa da sözlük anlamı pek farklıdır. Büro devlet işlerinin yapıldığı daireler iken Ratie ise eski yunanda hakimiyet anlamına gelmektedir. 20 yüzyılın başlarında Alman Sosyolog Max Weber tarafından ortaya konulan ve Klasik Yöntem Kuramının bir ayağını oluşturan Bürokrasi Modelini ortaya koymuştur.
Bugün anladığımızın aksine katı bir hiyerarşik sistemden bahseder. Şöyle ki, iş bölümü ile alanında uzmanlaşmış kişilerce belirli kurallar ve standartlar ile çerçevelendirilmiş kişisel olmayan formel bir sistemi ifade eder. Ne var ki, bir ülkede ne kadar çok bürokrasi var ise o kadar çağdaşlıktan uzak sayılıyor. Acaba aynı kavrama başka manalar yüklemiş olabilir miyiz?
Kağıt Kalem Hazırsa Başlıyoruz: Weberyen Bürokrasi
Weber, ideal tipik bir bürokratik örgütlenmenin bazı avantajları olduğunu söyler. Bürokrasi sayesinde yazılı kurallarla işler. Bürokratik işleyiş “rasyonelleşmiş”tir. Bu rasyonelleşme, işlerin yazılı kurallara göre, kişisel hislere yer verilmeden halledilmesi, planlanabilmesi, dosyalanması, devamlılığın sağlanması ve maliyetin azalması gibi avantajlar sağlar. Bu tür bir rasyonelleşme, kapitalist üretim biçiminde görüldüğü gibi en fazla ürünü, en hızlı ve verimli bir şekilde elde edebilmeyi sağlar.
Ancak Weber bürokratik örgütlenmelerin insanlık açısından doğurduğu paradoksa da dikkat çeker. Bürokrasiler bir yandan hız ve verimlilik sağlar; ama öte yandan her şey yazılı ve önceden planlandığı için insanların esnek davranma imkânı kalmaz.
Bürokratik yapı içinde çalışan insanları, kuralları sorgulamadan takip eden bir makinenin dişlilerine benzetmektedir. Bu da kendi kurallarına bağlı modern köleler yaratarak insanların bireysel özgürlüklerini ortadan kaldırır. Weber bu durumu “demir kafes” nitelemesiyle açıklamıştır. Demir Kafes benzetmesine göre her bireyin kendine ait bir kafesi vardır. Din kafesi, ahlak kafesi vb. Buna göre yaşamının tamamının önce bu kafesler içerisinde değerlendirir, süzer ve daha sonra karar verebilir.
